Khẩu nghiệp trên mạng xã hội có để lại hậu quả gì không?
Mạng xã hội, mỗi tài khoản dù là tài khoản thật hay tài khoản clone thì đằng sau mỗi tài khoản đều là con người thật, vì vậy mỗi bình luận mỗi lời nói ra có cần được cân nhắc hay mạng xã hội chúng ta cứ thoải mái nói đi không ảnh hưởng đến ai cả.
“khẩu nghiệp” (tức là lời nói gây hại, chửi mắng, sỉ nhục, phỉ báng, xúc phạm) trên mạng xã hội hiện nay có nhiều chiều kích khác nhau. Dưới đây là những nhận xét về tình trạng hiện nay, các xu hướng và hệ quả:
1. Tình trạng hiện nay
- Lan tràn bình luận tiêu cực, chửi mắng, “khẩu nghiệp” công khai
Trên các mạng xã hội phổ biến như Facebook, TikTok, YouTube, Instagram,… không hiếm những bình luận mang tính công kích cá nhân, sử dụng lời lẽ thô tục, phỉ báng, mỉa mai, đả kích. Đây là cách thể hiện mà nhiều người cho rằng “bộc phát cảm xúc”, nhưng thực tế có thể gây tổn thương lớn cho người nghe.
Báo chí từng nêu rằng quyền tự do ngôn luận đang bị lạm dụng để công kích cá nhân, thóa mạ tập thể, vượt ra khỏi ranh giới phản biện xã hội lành mạnh.
Có người còn dùng từ ngữ mang tính “mặn” (thậm chí tục tĩu) như “khẩu nghiệp mặn như muối biển” để mô tả cách nói trên mạng. - Nội dung thù hận, bôi nhọ, kỳ thị
“Khẩu nghiệp” không chỉ là chửi mắng bình thường mà đôi khi đi vào các nội dung thù hận (hate speech) hoặc kỳ thị (về giới tính, vùng miền, tôn giáo…). Nghiên cứu về nội dung thù hận và sỉ nhục giới tính cho thấy đây là hiện tượng khá phổ biến trong mạng tiếng Việt.
Có các công trình khoa học đã xây dựng dữ liệu lớn để phát hiện “hate speech” trong tiếng Việt trên mạng xã hội. - Tác động thực, tổn thương sâu sắc
Dù lời nói trên mạng có thể “ảo”, nhưng hậu quả có thể rất “thật”: người bị xúc phạm, bị tổn thương tâm lý, thậm chí dẫn đến trầm cảm, tự tử trong những trường hợp nghiêm trọng. Báo Pháp Luật Việt Nam từng kể câu chuyện đau lòng về học sinh bị đăng hình, bình luận ác ý khiến em suy sụp đến mức tìm cách tự tử.
Báo chí cũng liên tục nhắc rằng lời nói ác, công kích vô độ có thể để lại “vết thương khó lành”. - Tự kiểm duyệt, giảm tiếng nói chính trị
Một chiều khác là do áp lực pháp lý hoặc sự kiểm soát tăng lên từ nhà nước, nhiều người hiện nay “giảm bình luận chính trị”, hạn chế nói lên quan điểm mạnh mẽ để tránh rủi ro. Theo báo chí quốc tế, Luật hay nghị định mới ở Việt Nam (ví dụ Decree 147) yêu cầu các công ty mạng xã hội phải gỡ nội dung “bất hợp pháp” trong 24h, người dùng cũng phải xác minh tài khoản, khiến một phần người dùng càng dè chừng hơn khi lên tiếng.
2. Nguyên nhân
Một số lý do khiến “khẩu nghiệp” phổ biến:
- Ẩn danh & khoảng cách “vô hình”: Khi giao tiếp qua màn hình, người nói không trực tiếp đối diện người nghe, cảm giác trách nhiệm giảm đi, dễ buông lời hơn.
- Cảm xúc bùng phát nhanh, thiếu kiểm soát: Xúc động, phẫn nộ, tức giận dễ dẫn đến lời nói thiếu suy nghĩ.
- Văn hóa mạng, hiệu ứng đám đông: Nếu thấy nhiều người cùng nói như vậy, người khác dễ theo.
- Thiếu kỹ năng giao tiếp số & kỹ năng quản lý cảm xúc: Nhiều người dùng mạng chưa được dạy cách cư xử, xử lý tranh luận, lắng nghe khác biệt.
- Môi trường mạng xã hội thúc đẩy tương tác bằng cách “câu like”, “câu tương tác”: Nội dung giật gân, gây tranh cãi dễ được tiếp cận nhiều hơn, nên có động lực “thêm gia vị” lời nói để thu hút sự chú ý.
3. Hệ quả & ý nghĩa
- Tổn thương cá nhân & xã hội
Người bị “khẩu nghiệp” chịu tổn thương tinh thần, danh dự, lòng tự trọng tổn thương. Nhiều vụ dẫn tới trầm cảm, tự tử trong giới trẻ.
Cộng đồng bị ảnh hưởng: niềm tin xã hội giảm, khoảng cách giữa người với người có thể lớn hơn. - Lan tỏa bạo lực lời nói
Khi “khẩu nghiệp” trở thành bình thường, chuẩn mực nói năng có thể bị hạ thấp, nhiều người nghĩ “cứ chửi được là được”, dẫn tới văn hóa mạng hỗn loạn hơn. - Kiểm soát & tự kiểm duyệt
Các quy định pháp lý và chính sách kiểm duyệt có thể làm nhiều người tự kiểm soát lời nói hơn, nhưng cũng có thể làm giảm tính tự do ngôn luận nếu áp dụng quá mạnh.
Nhiều người sẽ im lặng trước các vấn đề nhạy cảm để tránh rủi ro pháp lý hoặc bị “gạch đá”.
4. Làm thế nào để giảm “khẩu nghiệp” trên mạng?
Một số gợi ý:
- Trước khi đăng bình luận hay chia sẻ, dừng lại 1 – 2 giây để xét lời nói đó có gây hại không.
- Kiểm chứng thông tin trước khi chia sẻ để tránh lan truyền tin giả, xúc phạm người vô tội.
- Học cách phản biện văn minh, đi vào lập luận thay vì công kích cá nhân.
- Tôn trọng quan điểm khác biệt, không cần đồng tình nhưng giữ cách nói dịu dàng.
- Tham gia vào các phong trào “counter-speech” (nói phản đối lời nói tiêu cực bằng lời hay) — thay vì im lặng, đáp bằng lời tử tế.
- Giáo dục kỹ năng số, cư xử mạng từ trường học, gia đình.
- Quần baggy nữ công sở (CLICK TẠI ĐÂY)
