Đều như vắt tranh hay đều như vắt chanh?
Cụm từ “đều như vắt chanh” được nhiều người sử dụng khá rộng rãi để mô tả sự đều đặn, tăm tắp trong một hành động hoặc sự việc. Tuy nhiên, xét về thực tế, thao tác vắt chanh khó có thể đạt được độ đồng đều tuyệt đối. Lượng nước chanh thu được mỗi lần vắt phụ thuộc vào kích thước quả, lực vắt và độ mọng nước của quả, nên thành ngữ này không hoàn toàn chính xác.
Thực chất, câu thành ngữ đúng phải là “Đều như vắt tranh”.
Cỏ tranh là gì?
“Cỏ tranh” là một loại cỏ thân thảo, mọc thành bụi, lá dài và mảnh, thường xuất hiện ở các vùng đất trống, ven đường, bờ ruộng hoặc vùng bán hoang dã. Một số đặc điểm chính:
- Lá: dài, mảnh, xanh quanh năm hoặc nâu vào mùa khô.
- Thân: rễ chùm, lan rộng nhanh qua rễ.
- Chiều cao: khoảng 0,5–1,5 m tùy điều kiện.
- Ứng dụng: ngoài việc mọc hoang, cỏ tranh được dùng làm lá lợp nhà, thức ăn gia súc, trang trí sân vườn hoặc trong y học cổ truyền với tác dụng lợi tiểu, giảm phù nề và thanh nhiệt.
Trước đây, cỏ tranh là vật liệu phổ biến để làm nhà ở Việt Nam. Người thợ sẽ bện cỏ thành từng tấm có kích thước phù hợp với mái nhà, gọi là “đánh tranh”.
Ý nghĩa thành ngữ “Đều như vắt tranh”
Trong câu này, “vắt” không phải là động từ “vắt chanh”, mà là danh từ chỉ từng nắm cỏ tranh đã được bện thành một phần. Khi lợp mái nhà, các vắt tranh phải được sắp xếp đều tăm tắp để mái nhà vừa thẩm mỹ, vừa không bị thấm nước.
- Một vắt tranh được tạo ra bằng cách nắm một lượng cỏ vừa đủ, sao cho ngón tay chạm đúng, nếu thiếu hay thừa thì điều chỉnh thêm bớt.
- Khi lợp lên mái nhà, tay kia phải khéo léo đưa vắt tranh vào hom (3 thanh tre đã vót sẵn) và chỉnh đều để cả mái trông thẳng tắp.
Chính sự đều đặn trong thao tác này mà hình thành nên hình ảnh “đều như vắt tranh”, dùng để chỉ mọi việc được thực hiện một cách đồng đều, chuẩn mực.
Giá trị văn hóa
Mặc dù ngày nay vật liệu lợp hiện đại như ngói, tôn phổ biến hơn, cỏ tranh vẫn giữ vị trí quan trọng trong kiến trúc truyền thống Việt Nam. Những ngôi nhà tranh mộc mạc, giản dị mang đậm dấu ấn quê hương luôn hấp dẫn du khách và những người yêu thích vẻ đẹp truyền thống.
